تردید دارند؛ فروشندگانی که قاعدتا باید با آب‌وتاب و هر ترفندی که در
آستین دارند مشتری را راضی به خرید دستگاه‌های تصفیه هوا یا به‌قول خودشان
«دستگاه‌های کاهش آلودگی هوا» کنند، نمی‌دانند در برابر مشتریانی که با
چشمان متعجب از آنها چندین و چندبار می‌پرسند «واقعا تاثیری هم در کاهش
آلودگی هوا دارد؟» چه بگویند.
تبلیغات درباره دستگاه‌های تصفیه هوا طیف گسترده‌ای را دربرمی‌گیرد؛ از
کاهش مشکل خروپف در خواب تا قابلیت جذب گازهای سمی هوا. «هاشمی» فروشنده‌ای
است که اعتراف می‌کند هیچ‌کدام از دستگاه‌های تصفیه هوا کمکی در کاهش
آلودگی هوا نمی‌کنند. او با خنده می‌گوید: «کاسب باید جنسش را بفروشد اما
شنونده باید عاقل باشد.» با این حال، اقرار می‌کند خودش هم از آن دسته
فروشندگانی است که اغلب ترکیب «کاهش آلودگی هوا» را هم به دیگر فواید
دستگاه‌های تصفیه هوا می‌چسباند تا مشتری بیشتری جذب کند. او تاکید می‌کند
با وجود اینکه ممکن است این دستگاه‌ها آلودگی هوا را از بین نبرند اما هوای
محیط را قابل‌تحمل‌تر خواهند کرد. می‌گوید مشتریانش از این دستگاه‌ها راضی
هستند. دو کلمه آخر را ضعیف ادا می‌کند. انگار خودش هم به حرفی که می‌زند
باور ندارد. بعد اما اضافه می‌کند: «حداقل هوای محیط را که عوض می‌کنند.
این هم خودش کاری است. مثل هود آشپزخانه.»
«هاشمی» درباره نحوه کار دستگاه‌های تصفیه هوا می‌گوید: «از این
دستگاه‌ها مدل‌های مختلفی در بازار وجود دارد. هم ایرانی و هم خارجی. همه
اینها فیلترهایی دارند که به‌وسیله این فیلترها هم هوا تصفیه می‌شود و هم
آلودگی هوا از بین می‌رود.» این فیلترها اسامی متفاوتی دارند و هرکدام هم،
کار مخصوصی را انجام می‌دهند، مثلا پیش‌فیلتر در جذب ذرات از قبیل پرز فرش و
پرده، مو و پر حیوانات و گردوخاک هوا موثر است. همچنین فیلتر پلاسما کار
جذب الکتریکی ذرات آلرژی‌زا و دوده هوا با استفاده از تکنولوژی نانو، فیلتر
کربن کار جذب بوها و گازهای سمی از قبیل بوی سیگار و مونواکسیدکربن، فیلتر
هپا کار جذب کلیه ذرات معلق آلرژی‌زا تا ۰/۱ میکرون و آلاینده‌های مضر هوا
از قبیل ویروس‌ها، باکتری‌ها، گرده‌های حساسیت‌زای گیاهان، مو و پر
حیوانات تا ۹۹درصد و لامپ یو وی کار ازبین‌بردن ویروس‌ها (آنفلوآنزای خوکی)
و باکتری‌های هوازی و استریل هوای خروجی را انجام می‌دهند.
مدیر فروش یک فروشگاه آنلاین به «شرق» می‌گوید: «از برندهای مختلفی
دستگاه تصفیه هوا داریم. بستگی دارد که شما برای چه کاری بخواهید؟» اینطور
که آقای مدیر توضیح می‌دهد، دستگاه‌های آنها ساخت کشورهای سوییس، کانادا و
کره است. در این فروشگاه محصولات شامل دستگاه تصفیه هوای اتاق‌خواب،
اتومبیل، یخچال، شخصی، فضای ۲۵، ۴۰، ۶۰، ۸۰ و ۱۵۰متری می‌شود، به‌طور مثال
دستگاه تصفیه هوای شخصی، دستگاه کوچکی است که می‌توان آن را به گردن آویخت.
این دستگاه در دو قیمت ۳۱هزارتومان و ۷۵هزارتومان به فروش می‌رسد. از طرف
دیگر، یک دستگاه تصفیه هوای «نئوتک» محصول کانادا و مناسب یک فضای ۱۲متری،
۹۰هزارتومان و دستگاهی دیگر از همین مارک برای فضای ۱۵۰متری،
یک‌میلیون‌و۸۵۰هزارتومان قیمت دارد. مدیر فروش در توضیح این دستگاه می‌گوید
که قادر است در عرض ۱۵دقیقه هوای محیط را تصفیه کند.
آقای «هاشمی» فروشنده محصولات لوازم‌خانگی، یک دستگاه دایره‌ای شکل
۱۸۷گرمی را نشان می‌دهد و می‌گوید: «قیمتش ۲۹۰هزارتومان است و به درد یک
فضای ۱۵ تا ۲۰متری می‌خورد. هم فیلتر هپا دارد و هم فیلتر کربن و هم… »
توضیحات بعدی‌اش کمتر به گوش مشتری می‌رسد؛ توضیح اینکه مثلا ذرات معلق و
قارچ‌ها و میکروب‌ها و گازهای سمی را جذب و هوا را میکروب‌زدایی و استریل
می‌کند. همه اینها توضیحاتی است که بیشتر به درد بروشورهای تبلیغاتی
می‌خورد نه یک شهروند ناآشنا به ذرات تشکیل‌دهنده هوای آلوده و مرگباری که
هرروز در سطح شهر و حتی خانه خودش تنفس می‌کند.
هرکدام از این توضیحات بارها برای هر محصول دیگری هم تکرار می‌شود. آقای
هاشمی می‌گوید قیمت‌ها بر اساس مارک و وزن دستگاه و مقدار فضایی که پوشش
می‌دهد و حتی رنگ آنها، متفاوت است. دستگاه تصفیه هوای سامسونگ در دو قیمت
۹۸۰هزارتومان و همچنین یک‌میلیون‌و۴۵۰هزارتومان به فروش می‌رسد. اولی مناسب
فضای ۳۸متری با وزن ۱۰کیلوگرم و دومی مناسب فضای ۵۰متری با وزن ۱۴کیلوگرم
موجود است. دستگاه هوای نئوتک ساخت کشور کانادا و مناسب فضای ۸۰متری با
وزنی تقریبا شش‌کیلو، به قیمت یک‌میلیون‌تومان در بازار وجود دارد. از همین
مارک و برای یک فضای ۶۰متری، قیمت دستگاه ۷۰۰هزارتومان است. دستگاهی برای
فضای ۲۲متری با وزن یک‌کیلویی تنها ۳۰۰هزارتومان هزینه دارد. دستگاه تصفیه
هوای پاناسونیک هم در دو قیمت یک‌میلیون‌و۵۰۰هزارتومان برای فضای ۴۰متری و
یک‌میلیون‌تومان برای فضای ۲۶متری به فروش می‌رسد. قیمت‌های دستگاه‌های
ال‌جی تنوع بیشتری دارد. این دستگاه‌ها از ۳۰۰هزارتومان تا
دومیلیون‌و۵۰۰هزارتومان قیمت دارند.
کارشناسان هیچ‌کدام از این دستگاه‌ها را تایید نمی‌کنند و به شهروندان
هم توصیه می‌کنند که فریب این تبلیغات را نخورند. یوسف رشیدی، مدیرعامل
شرکت کنترل کیفیت هوا، با یک جمله «تایید نمی‌کنیم» آب پاکی را روی دست
فروشندگان و تبلیغاتشان می‌ریزد. به نظر او، این موضوع اینقدر واضح است که
نیازی به توضیح زیادی ندارد. او می‌گوید: «اگر بروید در سایت حفاظت
محیط‌زیست آمریکا که ما همه استانداردهایمان را از آنجا استخراج می‌کنیم،
می‌بینید که چنین چیزی وجود ندارد و آنها هم تایید نمی‌کنند. درواقع، در
هیچ‌کجای دنیا چنین چیزی وجود ندارد. باید مبنای آلودگی هوا را از منبعش
کنترل کنیم. ذراتی که باعث آلودگی هوا می‌شوند آنقدر ریز هستند که با چنین
فیلترهایی از میان نمی‌روند.»
عاقبت مسوولان وزارت بهداشت هم به این قضیه واکنش نشان داده‌‌اند. همین
چندوقت پیش بود که حسین کیوان، مدیرکل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت تاکید
کرد هیچ ماسک یا دستگاه تصفیه هوای مفیدی که بتواند از عوارض آلودگی هوا
بکاهد، نه‌تنها در ایران بلکه در هیچ جای دنیا وجود ندارد و ساخته نشده
است. خبرگزاری فارس گزارش داده که کیوان گفته بود: «ذرات درشت موجود در هوا
به‌طور طبیعی از مخاط بینی عبور نمی‌کنند و خطر چندانی ندارند اما آنچه
خطرناک است، ذرات معلق ریز کوچک‌تر از ۲/۵ میکرون است که حتی از دستگاه
تنفسی عبور می‌کنند و با رسوب در دستگاه تنفسی موجب بروز بیماری‌های مختلف
از جمله بیماری‌های ریوی مزمن می‌شوند.»
او همچنین نه‌تنها استفاده از ماسک‌های N95 گرانقیمت را در کاهش آلودگی هوا
بی‌تاثیر دانسته بود که گفته بود: «ماسک‌هایی که در بازار وجود دارند و
بیشتر شبیه ماسک‌های جراحی هستند و برخی از مردم از آن برای کاهش اثرات
آلودگی هوا استفاده می‌کنند، هیچ تاثیری در کاهش عوارض آلودگی هوا ندارند و
حداکثر می‌توانند جلو ذرات درشتی را که از مخاط بینی هم عبور نمی‌کنند،
بگیرند و در عمل فایده‌ای ندارند.»
تردید دارند؛ فروشندگانی که قاعدتا باید با آب‌وتاب و هر ترفندی که در
آستین دارند مشتری را راضی به خرید دستگاه‌های تصفیه هوا یا به‌قول خودشان
«دستگاه‌های کاهش آلودگی هوا» کنند، نمی‌دانند در برابر مشتریانی که با
چشمان متعجب از آنها چندین و چندبار می‌پرسند «واقعا تاثیری هم در کاهش
آلودگی هوا دارد؟» چه بگویند.
تبلیغات درباره دستگاه‌های تصفیه هوا طیف گسترده‌ای را دربرمی‌گیرد؛ از
کاهش مشکل خروپف در خواب تا قابلیت جذب گازهای سمی هوا. «هاشمی» فروشنده‌ای
است که اعتراف می‌کند هیچ‌کدام از دستگاه‌های تصفیه هوا کمکی در کاهش
آلودگی هوا نمی‌کنند. او با خنده می‌گوید: «کاسب باید جنسش را بفروشد اما
شنونده باید عاقل باشد.» با این حال، اقرار می‌کند خودش هم از آن دسته
فروشندگانی است که اغلب ترکیب «کاهش آلودگی هوا» را هم به دیگر مزایای
دستگاه‌های تصفیه هوا می‌چسباند تا مشتری بیشتری جذب کند. او تاکید می‌کند
با وجود اینکه ممکن است این دستگاه‌ها آلودگی هوا را از بین نبرند اما هوای
محیط را قابل‌تحمل‌تر خواهند کرد. می‌گوید مشتریانش از این دستگاه‌ها راضی
هستند. دو کلمه آخر را ضعیف ادا می‌کند. انگار خودش هم به حرفی که می‌زند
باور ندارد. بعد اما اضافه می‌کند: «حداقل هوای محیط را که عوض می‌کنند.
این هم خودش کاری است. مثل هود آشپزخانه.»
«هاشمی» درباره نحوه کار دستگاه‌های تصفیه هوا می‌گوید: «از این
دستگاه‌ها مدل‌های مختلفی در بازار وجود دارد. هم ایرانی و هم خارجی. همه
اینها فیلترهایی دارند که به‌وسیله این فیلترها هم هوا تصفیه می‌شود و هم
آلودگی هوا از بین می‌رود.» این فیلترها اسامی متفاوتی دارند و هرکدام هم،
کار مخصوصی را انجام می‌دهند، مثلا پیش‌فیلتر در جذب ذرات از قبیل پرز فرش و
پرده، مو و پر حیوانات و گردوخاک هوا موثر است. همچنین فیلتر پلاسما کار
جذب الکتریکی ذرات آلرژی‌زا و دوده هوا با استفاده از تکنولوژی نانو، فیلتر
کربن کار جذب بوها و گازهای سمی از قبیل بوی سیگار و مونواکسیدکربن، فیلتر
هپا کار جذب کلیه ذرات معلق آلرژی‌زا تا ۰/۱ میکرون و آلاینده‌های مضر هوا
از قبیل ویروس‌ها، باکتری‌ها، گرده‌های حساسیت‌زای گیاهان، مو و پر
حیوانات تا ۹۹درصد و لامپ یو وی کار ازبین‌بردن ویروس‌ها (آنفلوآنزای خوکی)
و باکتری‌های هوازی و استریل هوای خروجی را انجام می‌دهند.
مدیر فروش یک فروشگاه آنلاین به «شرق» می‌گوید: «از برندهای مختلفی
دستگاه تصفیه هوا داریم. بستگی دارد که شما برای چه کاری بخواهید؟» اینطور
که آقای مدیر توضیح می‌دهد، دستگاه‌های آنها ساخت کشورهای سوییس، کانادا و
کره است. در این فروشگاه محصولات شامل دستگاه تصفیه هوای اتاق‌خواب،
اتومبیل، یخچال، شخصی، فضای ۲۵، ۴۰، ۶۰، ۸۰ و ۱۵۰متری می‌شود، به‌طور مثال
دستگاه تصفیه هوای شخصی، دستگاه کوچکی است که می‌توان آن را به گردن آویخت.
این دستگاه در دو قیمت ۳۱هزارتومان و ۷۵هزارتومان به فروش می‌رسد. از طرف
دیگر، یک دستگاه تصفیه هوای «نئوتک» محصول کانادا و مناسب یک فضای ۱۲متری،
۹۰هزارتومان و دستگاهی دیگر از همین مارک برای فضای ۱۵۰متری،
یک‌میلیون‌و۸۵۰هزارتومان قیمت دارد. مدیر فروش در توضیح این دستگاه می‌گوید
که قادر است در عرض ۱۵دقیقه هوای محیط را تصفیه کند.
آقای «هاشمی» فروشنده محصولات لوازم‌خانگی، یک دستگاه دایره‌ای شکل
۱۸۷گرمی را نشان می‌دهد و می‌گوید: «قیمتش ۲۹۰هزارتومان است و به درد یک
فضای ۱۵ تا ۲۰متری می‌خورد. هم فیلتر هپا دارد و هم فیلتر کربن و هم… »
توضیحات بعدی‌اش کمتر به گوش مشتری می‌رسد؛ توضیح اینکه مثلا ذرات معلق و
قارچ‌ها و میکروب‌ها و گازهای سمی را جذب و هوا را میکروب‌زدایی و استریل
می‌کند. همه اینها توضیحاتی است که بیشتر به درد بروشورهای تبلیغاتی
می‌خورد نه یک شهروند ناآشنا به ذرات تشکیل‌دهنده هوای آلوده و مرگباری که
هرروز در سطح شهر و حتی خانه خودش تنفس می‌کند.
هرکدام از این توضیحات بارها برای هر محصول دیگری هم تکرار می‌شود. آقای
هاشمی می‌گوید قیمت‌ها بر اساس مارک و وزن دستگاه و مقدار فضایی که پوشش
می‌دهد و حتی رنگ آنها، متفاوت است. دستگاه تصفیه هوای سامسونگ در دو قیمت
۹۸۰هزارتومان و همچنین یک‌میلیون‌و۴۵۰هزارتومان به فروش می‌رسد. اولی مناسب
فضای ۳۸متری با وزن ۱۰کیلوگرم و دومی مناسب فضای ۵۰متری با وزن ۱۴کیلوگرم
موجود است. دستگاه هوای نئوتک ساخت کشور کانادا و مناسب فضای ۸۰متری با
وزنی تقریبا شش‌کیلو، به قیمت یک‌میلیون‌تومان در بازار وجود دارد. از همین
مارک و برای یک فضای ۶۰متری، قیمت دستگاه ۷۰۰هزارتومان است. دستگاهی برای
فضای ۲۲متری با وزن یک‌کیلویی تنها ۳۰۰هزارتومان هزینه دارد. دستگاه تصفیه
هوای پاناسونیک هم در دو قیمت یک‌میلیون‌و۵۰۰هزارتومان برای فضای ۴۰متری و
یک‌میلیون‌تومان برای فضای ۲۶متری به فروش می‌رسد. قیمت‌های دستگاه‌های
ال‌جی تنوع بیشتری دارد. این دستگاه‌ها از ۳۰۰هزارتومان تا
دومیلیون‌و۵۰۰هزارتومان قیمت دارند.
کارشناسان هیچ‌کدام از این دستگاه‌ها را تایید نمی‌کنند و به شهروندان
هم توصیه می‌کنند که فریب این تبلیغات را نخورند. یوسف رشیدی، مدیرعامل
شرکت کنترل کیفیت هوا، با یک جمله «تایید نمی‌کنیم» آب پاکی را روی دست
فروشندگان و تبلیغاتشان می‌ریزد. به نظر او، این موضوع اینقدر واضح است که
نیازی به توضیح زیادی ندارد. او می‌گوید: «اگر بروید در سایت حفاظت
محیط‌زیست آمریکا که ما همه استانداردهایمان را از آنجا استخراج می‌کنیم،
می‌بینید که چنین چیزی وجود ندارد و آنها هم تایید نمی‌کنند. درواقع، در
هیچ‌کجای دنیا چنین چیزی وجود ندارد. باید مبنای آلودگی هوا را از منبعش
کنترل کنیم. ذراتی که باعث آلودگی هوا می‌شوند آنقدر ریز هستند که با چنین
فیلترهایی از میان نمی‌روند.»
عاقبت مسوولان وزارت بهداشت هم به این قضیه واکنش نشان داده‌‌اند. همین
چندوقت پیش بود که حسین کیوان، مدیرکل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت تاکید
کرد هیچ ماسک یا دستگاه تصفیه هوای مفیدی که بتواند از عوارض آلودگی هوا
بکاهد، نه‌تنها در ایران بلکه در هیچ جای دنیا وجود ندارد و ساخته نشده
است. خبرگزاری فارس گزارش داده که کیوان گفته بود: «ذرات درشت موجود در هوا
به‌طور طبیعی از مخاط بینی عبور نمی‌کنند و خطر چندانی ندارند اما آنچه
خطرناک است، ذرات معلق ریز کوچک‌تر از ۲/۵ میکرون است که حتی از دستگاه
تنفسی عبور می‌کنند و با رسوب در دستگاه تنفسی موجب بروز بیماری‌های مختلف
از جمله بیماری‌های ریوی مزمن می‌شوند.»
او همچنین نه‌تنها استفاده از ماسک‌های N95 گرانقیمت را در کاهش آلودگی هوا
بی‌تاثیر دانسته بود که گفته بود: «ماسک‌هایی که در بازار وجود دارند و
بیشتر شبیه ماسک‌های جراحی هستند و برخی از مردم از آن برای کاهش اثرات
آلودگی هوا استفاده می‌کنند، هیچ تاثیری در کاهش عوارض آلودگی هوا ندارند و
حداکثر می‌توانند جلو ذرات درشتی را که از مخاط بینی هم عبور نمی‌کنند،
بگیرند و در عمل فایده‌ای ندارند.»
